Muzeum Westerplatte dostało więcej dotacji niż potrzebowało?

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku gospodarowało swoimi finansami prawidłowo, wyjątkiem był jednak sposób planowania i wydawania środków przeznaczonych na inwestycję powstającą na Westerplatte - ustaliła Najwyższa Izba Kontroli.

W okresie objętym kontrolą dotacje celowe na budowę Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 przekazywane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) znacząco przekraczały potrzeby. Od stycznia 2020 r. do końca czerwca 2022 r. wydatki związane z tą inwestycją (razem z wydatkami niewygasającymi z upływem roku budżetowego) wyniosły ponad 6,1 mln zł, a to niecałe 13% kwoty zaplanowanej do wydania na 2020 r. i 2021 r.

Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, które jest oddziałem gdańskiej placówki, powstaje etapowo od kilku lat. Z informacji zamieszczonych na stronie muzeum wynika, że zakończono już przebudowę cmentarza wojskowego, trwa modernizacja budynku byłej elektrowni, ogłoszono także konkurs architektoniczny na projekt muzeum plenerowego, a konkurs na koncepcję projektową wystawy stałej jest przygotowywany.

Przeprowadzona przez NIK kontrola pokazała, że w nowelizacji ustawy budżetowej na inwestycję na Westerplatte zaplanowano w 2021 r. dotacje celowe w wysokości ponad 21 mln zł, a w ciągu roku zwiększono jeszcze tę kwotę o niemal 370 tys. zł. Tak się stało, mimo że z dotacji udzielonej w 2020 r. wydano zaledwie 4,3% (z ok. 27 mln zł - ok. 1,1 mln zł). Następnie ponad 98% kwoty dotacji zaplanowanej na 2021 r. (ok. 21 mln zł) Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego zgłosił do wykazu wydatków, które nie wygasają z upływem tego roku. Jak ustalili kontrolerzy NIK nie wynikało to z nadzwyczajnych okoliczności, których nie dało się przewidzieć, ale było z góry przewidziane. Ze względu na określony limit wydatków budżetu państwa minister nie mógł bowiem zaplanować całej sumy na 2022 r.

Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli działania takie należy ocenić jako nierzetelne, bo choć były formalnie zgodne z prawem, to jednak przepisy dotyczące wydatków niewygasających powinny być stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach, niedających się przewidzieć na etapie planowania budżetu inwestycji. W tym przypadku, sposób planowania wydatków doprowadził do sytuacji, w której w 2021 r. wykonywane były de facto dwa budżety na budowę muzeum - z roku bieżącego i z roku wcześniejszego, co sprawiło, że finansowanie inwestycji na Westerplatte nie było przejrzyste.

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zostało otwarte w marcu 2017 r. Środki finansowe, którymi placówka dysponuje pochodzą głównie z przekazywanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotacji podmiotowych i celowych oraz z przychodów własnych.

W latach 2019-2022 (do 30 czerwca) koszty działalności placówki były finansowane głównie z:

• dotacji podmiotowych na działalność bieżącą, które wyniosły w sumie ponad 72 mln zł;
  
• dotacji celowych na zadania bieżące - 8,7 mln zł;
  
• przychodów własnych (ze sprzedaży biletów, usług, towarów, wydawnictw) - 24,5 mln zł;
  
• pozostałych przychodów (odsetek bankowych, darowizn, pokrycia amortyzacji, kar umownych) - ok. 48 mln zł.

Kontrolerzy Izby ustalili, że dotacje podmiotowe wykorzystano w całości i przeznaczono na finansowanie działalności bieżącej muzeum, głównie na koszty: wynagrodzeń, energii elektrycznej, cieplnej, wywozu śmieci i ścieków, ochrony obiektów i konserwacji, a także na zmniejszenie negatywnych skutków ekonomicznych i społecznych wywołanych przez COVID-19 (1,3 mln zł w 2020 r.).

Z dotacji celowych na zadania inwestycyjne przekazanych przez MKiDN muzeum w Gdańsku wykorzystało w tym okresie prawie 10,7 mln zł.

Badane przez NIK wydatki z dotacji celowych były przeznaczone na zadania określone w umowach, a ich rozliczenia sporządzono i przekazano terminowo. Z tych środków sfinansowano: realizację widowiska multimedialnego "POLAND: FIRST TO FIGHT los obywateli polskich podczas II wojny światowej", realizację widowiska teatralnego pt. "Czerwona Zima", obchody 80. rocznicy wybuchu II Wojny Światowej na Westerplatte, organizację wydarzenia pn. "7 x Westerplatte", organizację pierwszej edycji Festiwalu Kultury Utraconej, przygotowanie wystawy czasowej pod roboczym tytułem: "Walka-okupacja-terror. Obywatele polscy podczas II Wojny Światowej", postawienie Pomnika Rotmistrza Witolda Pileckiego i zakup georadaru.

W okresie objętym kontrolą NIK, muzeum w Gdańsku jako inwestor, otrzymało również środki na budowę placówki na Westerplatte. Minister przekazał na tę inwestycję dwie dotacje celowe - w sumie ponad 48,4 mln zł.

Dotacja celowa w 2020 r. wyniosła prawie 27 mln zł, z tego:

• muzeum otrzymało ponad 3,8 mln zł,
  
• wykorzystało tę sumę niemal w całości (z tego w 2020 r. ponad 1,1 mln zł i w 2021 r. prawie 2,7 mln zł),
  
• 17,6 tys. zł, wynikające z rozliczenia dotacji za 2020 r. muzeum zwróciło ministerstwu,
  
• ponad 25,8 mln zł ujęto w wykazie wydatków, które w 2020 r. nie wygasły z upływem roku.

Dotacja celowa w 2021 r. wyniosła ponad 21,4 mln zł, z tego:

• muzeum otrzymało niemal 2 mln zł,
  
• wykorzystało ponad 1,7 mln zł,
  
• 16,6 tys. zł zwrócono na rachunek ministerstwa.

Dotacje przeznaczono na sfinansowanie m.in. wycinki drzew na półwyspie, a także na prace saperskie i badania archeologiczne, projekty i kosztorysy budowlane, usługi geodezyjne, badania geotechniczne oraz na budowę systemu monitoringu, drobne roboty budowlane i koszty obsługi projektu.

Wysokość przekazanych środków jednak znacząco przekraczała potrzeby. Z dotacji zaplanowanych na 2020 r. wykorzystano jedynie 4,3%, a na 2021 r. jeszcze mniej, bo zaledwie 1,6%. Natomiast w wykazie wydatków, które nie wygasały z upływem roku budżetowego w 2020 r. ujęto niemal 26 mln zł, czyli blisko 96% środków z dotacji celowych przeznaczonych na wydatki inwestycyjne, a w kolejnym, roku ok. 21 mln zł, a więc ponad 98%.

Dyrektor muzeum w Gdańsku wyjaśnił, że na poziom stanu zaawansowania inwestycji na Westerplatte wpływają czynniki zewnętrzne, zwłaszcza opóźnienia w wydawaniu decyzji administracyjnych, na przykład przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (zatwierdzanie projektów budowlanych) i wojewodę pomorskiego (zezwolenie na realizację przedsięwzięcia zgodnie z ustawą o inwestycji). Dodatkowo od października 2020 r. wojewoda pomorski kilkukrotnie przekładał wydanie decyzji dotyczącej wysokości odszkodowania, jakie gdańskie muzeum musi przekazać władzom Gdańska za przejęcie działki na Westerplatte przez Skarb Państwa. Na wypadek gdyby taka decyzja została podjęta, konieczne było zaplanowanie w budżecie muzeum środków na odszkodowanie, które może wynieść nawet kilkanaście milionów zł. Ponieważ decyzja była przesuwana z roku na rok, konsekwentnie trzeba było przesuwać zaplanowane na ten cel środki.

NIK nie kwestionuje tych wyjaśnień, jednocześnie wskazuje, że w latach 2020-2021 na realizację inwestycji na Westerplatte w budżecie państwa zaplanowano środki w wysokościach nieadekwatnych do możliwości ich wykorzystania przez muzeum w Gdańsku.

W tej sprawie istotne jest również to, że do zakończenia kontroli prowadzonej przez NIK (30 września 2022 r.) Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie wniósł pod obrady rządu wieloletniego finansowania budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Doszło do tego, mimo że dyrektor muzeum w Gdańsku przekazał ministrowi pierwszy taki dokument już w kwietniu 2020 r. W opinii Izby minister nie przedstawił projektu m.in. z powodu nieprzejrzystego określenia zakresu działania komórek organizacyjnych w resorcie. Dopiero bowiem w grudniu 2021 r., w następstwie sporu w zakresie kompetencji odpowiedzialność za przygotowanie programu dyrektor generalny MKiDN powierzył Departamentowi Dziedzictwa Kulturowego, a nadzór nad realizacją inwestycji - Departamentowi Finansowemu.

Zdaniem NIK bez wieloletniego planu dotyczącego budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 nie można było zapewnić ani ciągłości finansowania tej inwestycji, ani bieżącego monitorowania związanych z nią prac. To z kolei mogło prowadzić do tego, że środki na budowę placówki na Westerplatte mogły być wydawane przez muzeum w Gdańsku mniej efektywnie.

Najwyższa Izba Kontroli zwraca również uwagę na to, że w okresie objętym kontrolą opracowane przez muzeum w Gdańsku i zaakceptowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programy dotyczące budowy muzeum na Westerplatte, wbrew przepisom nie zawierały niektórych elementów, przede wszystkim oceny efektywności inwestycji, w tym ekonomicznej. NIK ma również zastrzeżenia do nadzoru MKiDN nad placówką w Gdańsku, który zdaniem Izby nie zawsze był sprawowany prawidłowo.
Wnioski

W związku z wynikami kontroli NIK złożyła wnioski do:
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o:

• Zapewnienie skutecznej i efektywnej realizacji przez Departament Dziedzictwa Kulturowego aktualnych celów i zadań przypisanych tej komórce organizacyjnej.
  
• Efektywne finansowanie budowy "Muzeum Westerplatte i Wojny 1939".
  
• Planowanie dotacji celowych na budowę "Muzeum Westerplatte i Wojny 1939" na kolejny rok budżetowy, z uwzględnieniem dotychczasowego zaawansowania rzeczowo-finansowego inwestycji.

Dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku o:

• Podejmowanie skutecznych działań w celu realizacji budowy "Muzeum Westerplatte i Wojny 1939" i racjonalne gospodarowanie zaplanowanymi środkami z dotacji celowych z budżetu państwa.